Gjatë javëve të fundit, Ajnur Ibraimovski, një 37-vjeçar i kthyer në Përlep, një komunë në Maqedoninë e Veriut, ka ndjekur në mënyrë aktive mësimet në shkollën fillore publike vendore. Krahas 21 shokëve të tjerë të klasës, të gjithë të kthyer në Përlep, Ajnuri është i regjistruar në një program 6-mujor që do t’i mundësojë të përfundojë arsimin fillor. Duke reflektuar për të kaluarën e tij, ai shpjegon: “Unë ndoqa shkollën deri në klasën e 4-të… por për shkak të kufizimeve financiare në vendin e origjinës, m’u desh të lija shkollën për të gjetur punë.”
Kërkimi i Ajnurit për t’i shpëtuar varfërisë e çoi atë në përpjekje për të migruar në Gjermani, ku ai shpresonte për perspektiva më të mira pune dhe cilësi të jetës. Pas dy vitesh jashtë vendit, kthehet në Përlep. Megjithatë, gjetja e një pune të qëndrueshme në vendin e origjinës doli e vështirë. Në Maqedoninë e Veriut, punësimi formal kërkon përfundimin e arsimit fillor. Në Përlep, ku kompanitë po kërkojnë në mënyrë aktive punëtorë për shkak të dinamikës specifike të tregut të punës, pamundësia e kryerjes së arsimit fillor nga Ajnur përbën një pengesë të konsiderueshme për punësimin formal. Sipas njërës prej anketave më të fundit, gati 30% e punëdhënësve në rajon raportuan vështirësi në gjetjen e punëtorëve të kualifikuar. Ajnur shtjellon, “Kompanitë po kërkojnë individë që kanë përfunduar shkollimin e tyre.”
“Kompanitë janë në kërkim të individëve që kanë përfunduar shkollimin e tyre”.
Ajnur Ibraimovski, (i kthyer, Përlep, Maqedonia e Veriut)
Pas kthimit të tij, Ajnur siguroi një pozicion afatshkurtër në një ndërmarrje në Përlep, ku tani ka mundësinë të kalojë në një rol më të qëndrueshëm si operator i pirunit. Megjithatë, për të ndjekur këtë punë, ai duhet të sigurojë që kualifikimet e tij arsimore të përputhen me rregulloret e punës në Maqedoninë e Veriut. Rrjedhimisht, Ajnuri mori vendimin për t’u kthyer në shkollë. Ai aktualisht është duke marrë pjesë në një program për edukimin e të rriturve në komunën e Përlepit, së bashku me të kthyerit e tjerë të cilët ndajnë përvoja të ngjashme të lënies së shkollës para kohe. Ky emërues i përbashkët i bashkon ata në rrugët e tyre të ndryshme të jetës. Programi i edukimit të të rriturve është krijuar qëllimisht për të ndihmuar të kthyerit e rritur në përfundimin e arsimit fillor pas kthimit të tyre. Të mbështetur nga Projekti Rajonal i Riintegrimit të të Kthyerve (Regional Returnee Reintegration) (RRR) i financuar nga BE, i zbatuar nga UNDP, 56 të kthyer të rritur në Maqedoninë e Veriut janë kthyer në shkollë, tani duke punuar shumë për të përfunduar arsimin fillor dhe për të përmirësuar perspektivat e tyre të punësimit.
Nga ana tjetër, fëmijët e kthyer ndeshen me sfida të veçanta lidhur me arsimin pas kthimit të tyre. Këto sfida mund të përfshijnë procese administrative që lidhen me njohjen e arsimimit të tyre paraprak, si dhe vështirësitë e përshtatjes në një mjedis të ri shkollor. Nëse lihen të pazgjidhura, këto sfida mund të rezultojnë që fëmijët ose të përsërisin notat ose ta braktisin shkollën fare. Një vendim i tillë do të kishte një ndikim të thellë në të ardhmen e tyre. Për të zbutur këto sfida, organizatat joqeveritare lokale (OJQ-të), me mbështetjen e projektit RRR, po ndihmojnë të kthyerit të kenë akses në shërbime të ndryshme qeveritare pas kthimit të tyre, duke përfshirë regjistrimin e fëmijëve të tyre në shkollat lokale. Deri më sot, projekti RRR ka lehtësuar qasjen e disa shërbimeve qeveritare të mbi 380 të kthyerve në Maqedoninë e Veriut.
“Para së gjithash, unë aspiroj të bëhem një individ i ditur. Marrja e një certifikate për përfundimin e arsimit fillor do të më hapë mundësi të shumta. Gjithashtu do të më mundësojë të zgjeroj njohuritë e mia dhe të ndihmoj fëmijët të mi në studimet e tyre. Nuk do të humbas mundësitë e punës për shkak të mungesës së arsimit tim, si më parë”.
Metula Isamiloska (e kthyer, Përlep, Maqedonia e Veriut)
Metula Ismailoska, një 29-vjeçare e kthyer nga Gjermania, gjeti frymëzim për t’u rikthyer në arsim përmes fëmijëve të saj në moshë shkollore. Ajo e kishte lënë shkollën herët, u martua në një moshë shumë të re, dhe më pas, me bashkëshortin e saj, nisi një udhëtim nga Maqedonia e Veriut në kërkim të një jete më të mirë jashtë vendit brenda Bashkimit Evropian. Pas qëndrimit të tyre në BE, Metula, së bashku me familjen e saj prej gjashtë fëmijësh, u kthye në Përlep. Duke pranuar rolin jetik të arsimit, Metula është e vendosur të sigurojë arsimimin e fëmijëve të saj. Ajo shtjellon, pse dhe si vendosi të kthehet në shkollë dhe të marrë pjesë në programin e mbështetur nga BE dhe UNDP: “Nuk kam pasur përvojë paraprake me studimin… Kështu, përmes fëmijëve të mi zbulova se ka një mundësi arsimimi edhe për mua”. Duke diskutuar për rëndësinë e këtij edukimi për të, Metula thekson: “Para së gjithash, unë aspiroj të bëhem një individ i ditur. Marrja e një certifikate për përfundimin e arsimit fillor do të më hapë mundësi të shumta. Gjithashtu do të më mundësojë të zgjeroj njohuritë e mia dhe të ndihmoj fëmijët të mi në studimet e tyre. Nuk do të humbas mundësitë e punës për shkak të mungesës së arsimit tim, si më parë”.
Mungesa e arsimit formal shquhet si një kontribuues i madh në sfidat e shumta me të cilat përballen shumë të kthyer në Maqedoninë e Veriut, një grup i përbërë kryesisht nga individë të komunitetit Rom. Sipas një ankete të vitit 2022 të kryer nga projekti RRR, 57% e personave nga komuniteti Rom në Përlep nuk kanë arsim formal. Duke i bërë jehonë përvojave të Ajnurit dhe Metulës, historitë e jetës së shumë të kthyerve pasqyrojnë se si kjo mangësi arsimore i përjetëson disavantazhet e tyre sociale dhe ekonomike. Në Maqedoninë e Veriut, përfundimi i arsimit fillor nuk është vetëm një parakusht për punësim formal, por edhe për pjesëmarrje në nismat aktive të qeverisë për tregun e punës. Rrjedhimisht, pavarësisht dinamikës së tregut të punës në zhvillim dhe rritjen e mundësive të punësimit, të kthyerit pa arsim fillor mbeten të përjashtuar nga këto perspektiva punësimi. Vlerësimi i RRR 2022 zbuloi se 84% e të anketuarve nuk ishin në dijeni të masave qeveritare të punësimit të parashikuara nga Agjencia e Punësimit, pavarësisht se 70% e tyre ishin të regjistruar si punëkërkues aktivë.
Prandaj, edhe në prani të hapjeve të tregut të punës dhe programeve qeveritare, të kthyerit pa arsim fillor nuk janë në gjendje t’i shfrytëzojnë këto mundësi. Braktisja e hershme e shkollës i detyron individët të shkojnë drejt punësimit joformal dhe drejt pasigurt. Arsimi merr një rol kryesor në jetën e të kthyerve, duke përfshirë të rriturit dhe ata të moshës shkollore. Kjo është pikërisht arsyeja pse shfrytëzimi i potencialit transformues të arsimit për lehtësimin e një kthimi të suksesshëm në vendin e origjinës ka mbetur një temë qendrore në projektin e financuar nga BE, të zbatuar nga UNDP për Ri-integrimin Rajonal të të Kthyerve.
Rreth projektit
Projekti ‘Reintegration of Returnees in the Western Balkans’ fokusohet në trajtimin e pengesave kryesore për ri-integrimin socio-ekonomik të të kthyerve të cenueshëm në Ballkanin Perëndimor. Projekti është pjesë e Pre-accession Assistance (IPA) II Multi-Country Action, EU support to Fundamental Rights of Roma Community, dhe Reintegration of Returnees, besuar UNDP-së, World Bank, dhe Council of Europe. Projekti vlerëson hendeqet në politika dhe institucione në të gjithë Ballkanin Perëndimor dhe lehtëson dialogun rreth mekanizmave për zbatimin e monitorimit të politikave të ri-integrimit dhe programeve. Në Shqipëri, Maqedoninë e Veriut dhe Serbi, projekti zbaton programe të nivelit vendor dhe teston zgjidhje novatore për ri-integrimin e qëndrueshëm socio-ekonomit të të kthyerve.
Reintegration of returnees in the Western Balkans project
Photo credits: RRR project
Pas kthimit të tij, Ajnur siguroi një pozicion afatshkurtër në një ndërmarrje në Përlep, ku tani ka mundësinë të kalojë në një rol më të qëndrueshëm si operator i pirunit. Megjithatë, për të ndjekur këtë punë, ai duhet të sigurojë që kualifikimet e tij arsimore të përputhen me rregulloret e punës në Maqedoninë e Veriut. Rrjedhimisht, Ajnuri mori vendimin për t’u kthyer në shkollë. Ai aktualisht është duke marrë pjesë në një program për edukimin e të rriturve në komunën e Përlepit, së bashku me të kthyerit e tjerë të cilët ndajnë përvoja të ngjashme të lënies së shkollës para kohe. Ky emërues i përbashkët i bashkon ata në rrugët e tyre të ndryshme të jetës. Programi i edukimit të të rriturve është krijuar qëllimisht për të ndihmuar të kthyerit e rritur në përfundimin e arsimit fillor pas kthimit të tyre. Të mbështetur nga Projekti Rajonal i Riintegrimit të të Kthyerve (Regional Returnee Reintegration) (RRR) i financuar nga BE, i zbatuar nga UNDP, 56 të kthyer të rritur në Maqedoninë e Veriut janë kthyer në shkollë, tani duke punuar shumë për të përfunduar arsimin fillor dhe për të përmirësuar perspektivat e tyre të punësimit.
Nga ana tjetër, fëmijët e kthyer ndeshen me sfida të veçanta lidhur me arsimin pas kthimit të tyre. Këto sfida mund të përfshijnë procese administrative që lidhen me njohjen e arsimimit të tyre paraprak, si dhe vështirësitë e përshtatjes në një mjedis të ri shkollor. Nëse lihen të pazgjidhura, këto sfida mund të rezultojnë që fëmijët ose të përsërisin notat ose ta braktisin shkollën fare. Një vendim i tillë do të kishte një ndikim të thellë në të ardhmen e tyre. Për të zbutur këto sfida, organizatat joqeveritare lokale (OJQ-të), me mbështetjen e projektit RRR, po ndihmojnë të kthyerit të kenë akses në shërbime të ndryshme qeveritare pas kthimit të tyre, duke përfshirë regjistrimin e fëmijëve të tyre në shkollat lokale. Deri më sot, projekti RRR ka lehtësuar qasjen e disa shërbimeve qeveritare të mbi 380 të kthyerve në Maqedoninë e Veriut.
Metula Ismailoska, një 29-vjeçare e kthyer nga Gjermania, gjeti frymëzim për t’u rikthyer në arsim përmes fëmijëve të saj në moshë shkollore. Ajo e kishte lënë shkollën herët, u martua në një moshë shumë të re, dhe më pas, me bashkëshortin e saj, nisi një udhëtim nga Maqedonia e Veriut në kërkim të një jete më të mirë jashtë vendit brenda Bashkimit Evropian. Pas qëndrimit të tyre në BE, Metula, së bashku me familjen e saj prej gjashtë fëmijësh, u kthye në Përlep. Duke pranuar rolin jetik të arsimit, Metula është e vendosur të sigurojë arsimimin e fëmijëve të saj. Ajo shtjellon, pse dhe si vendosi të kthehet në shkollë dhe të marrë pjesë në programin e mbështetur nga BE dhe UNDP: “Nuk kam pasur përvojë paraprake me studimin… Kështu, përmes fëmijëve të mi zbulova se ka një mundësi arsimimi edhe për mua”. Duke diskutuar për rëndësinë e këtij edukimi për të, Metula thekson: “Para së gjithash, unë aspiroj të bëhem një individ i ditur. Marrja e një certifikate për përfundimin e arsimit fillor do të më hapë mundësi të shumta. Gjithashtu do të më mundësojë të zgjeroj njohuritë e mia dhe të ndihmoj fëmijët të mi në studimet e tyre. Nuk do të humbas mundësitë e punës për shkak të mungesës së arsimit tim, si më parë”.
Mungesa e arsimit formal shquhet si një kontribuues i madh në sfidat e shumta me të cilat përballen shumë të kthyer në Maqedoninë e Veriut, një grup i përbërë kryesisht nga individë të komunitetit Rom. Sipas një ankete të vitit 2022 të kryer nga projekti RRR, 57% e personave nga komuniteti Rom në Përlep nuk kanë arsim formal. Duke i bërë jehonë përvojave të Ajnurit dhe Metulës, historitë e jetës së shumë të kthyerve pasqyrojnë se si kjo mangësi arsimore i përjetëson disavantazhet e tyre sociale dhe ekonomike. Në Maqedoninë e Veriut, përfundimi i arsimit fillor nuk është vetëm një parakusht për punësim formal, por edhe për pjesëmarrje në nismat aktive të qeverisë për tregun e punës. Rrjedhimisht, pavarësisht dinamikës së tregut të punës në zhvillim dhe rritjen e mundësive të punësimit, të kthyerit pa arsim fillor mbeten të përjashtuar nga këto perspektiva punësimi. Vlerësimi i RRR 2022 zbuloi se 84% e të anketuarve nuk ishin në dijeni të masave qeveritare të punësimit të parashikuara nga Agjencia e Punësimit, pavarësisht se 70% e tyre ishin të regjistruar si punëkërkues aktivë.
Prandaj, edhe në prani të hapjeve të tregut të punës dhe programeve qeveritare, të kthyerit pa arsim fillor nuk janë në gjendje t’i shfrytëzojnë këto mundësi. Braktisja e hershme e shkollës i detyron individët të shkojnë drejt punësimit joformal dhe drejt pasigurt. Arsimi merr një rol kryesor në jetën e të kthyerve, duke përfshirë të rriturit dhe ata të moshës shkollore. Kjo është pikërisht arsyeja pse shfrytëzimi i potencialit transformues të arsimit për lehtësimin e një kthimi të suksesshëm në vendin e origjinës ka mbetur një temë qendrore në projektin e financuar nga BE, të zbatuar nga UNDP për Ri-integrimin Rajonal të të Kthyerve.
Rreth projektit
Projekti ‘Reintegration of Returnees in the Western Balkans’ fokusohet në trajtimin e pengesave kryesore për ri-integrimin socio-ekonomik të të kthyerve të cenueshëm në Ballkanin Perëndimor. Projekti është pjesë e Pre-accession Assistance (IPA) II Multi-Country Action, EU support to Fundamental Rights of Roma Community, dhe Reintegration of Returnees, besuar UNDP-së, World Bank, dhe Council of Europe. Projekti vlerëson hendeqet në politika dhe institucione në të gjithë Ballkanin Perëndimor dhe lehtëson dialogun rreth mekanizmave për zbatimin e monitorimit të politikave të ri-integrimit dhe programeve. Në Shqipëri, Maqedoninë e Veriut dhe Serbi, projekti zbaton programe të nivelit vendor dhe teston zgjidhje novatore për ri-integrimin e qëndrueshëm socio-ekonomit të të kthyerve.
Photo credits: RRR project
Please wait while your video is being uploaded...
Don't close this window!
