Rijetësimi i Trashëgimisë: Restaurimi i ish-Arqipeshkvisë së Durrësit në Shqipëri
Projekti EU4 Culture i financuar nga BE-ja në partneritet të ngushtë me Ministrinë e Kulturës restauron ndërtesën historike të Arqipeshkvisë së Durrësit në Shqipëri.
24/11/2023
Në vitin 1850, arqipeshkvi Raffaele D’Ambrosio u përball me kundërshtimin e administratës osmane teksa u përpoq të krijonte selinë e Kishës Katolike në Shqipëri, në Durrës. Për rrjedhojë, ai zgjodhi Delbnishtin si vendndodhjen e re. Nga ky këndvështrim, arqipeshkvi mbikëqyri dhe drejtoi një rrjet prej kryesisht tetëmbëdhjetë famullish që shtriheshin në të gjithë rajonin, së bashku me katër dioqeza të tjera që ishin zbehur gjatë sundimit osman. Për më tepër, kjo zonë shërbeu si një pikë qendrore për kuvendet e ndryshme dedikuar ruajtjes së identitetit kulturor, veçanërisht në sferën sociale dhe politike gjatë sundimit të Perandorisë Osmane. Nën drejtimin e kësaj arqipeshkvie, u ngritën shkollat e para shqipe në Shën të Premten e Kurbinit në vitin 1632, e më pas në Delbnisht në 1856-ën dhe në Tiranë e Durrës në vitin 1872. Në vitet 1903, 1904 dhe 1905, në Delbnisht u zhvilluan kuvende të rëndësishme, duke sfiduar politikat tatimore të qeverisë osmane dhe duke mbrojtur të drejtat e popullit.
Në këtë rrjedhë, arqipeshkvi Pren Bardh Kamberi mori një vendim të rëndësishëm për të dërguar krahun e tij të djathtë, Dom Nikollë Kaçorrin, si përfaqësues të Kurbinit dhe të gjithë territoreve nën juridiksionin e Arqipeshkvit të Durrësit, për të marrë pjesë në ceremoninë e ngritjes së flamurit në Vlorë gjatë shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor 1912. Në orën 10 të mëngjesit të së njëjtës ditë, u dha urdhri për ngritjen e flamurit shqiptar në Milot nga godina në Delbnisht. Kjo arqipeshkvi pësoi dëme të konsiderueshme nga kryengritësit gjatë një sulmi të ashpër nën udhëheqjen e Haxhi Qamilit kundër mbretit Wilhelm zu Wied të Shqipërisë në shtator të vitit 1914. Rreth vitit 1967, gjatë regjimit komunist, Kisha dhe selia qendrore e Arqipeshkvisë u mbyllën me forcë. Gjatë viteve të mëvonshme, vendi u përkeqësua dhe u shkatërrua gradualisht. Megjithatë, kjo godinë ka një rëndësi të madhe historike, pasi është vizituar dy herë nga shenjtorja shqiptare, Nënë Tereza e Kalkutës, pas vitit 1990. Ngjarjet që lidhen me këtë objekt jo vetëm që janë pjesë përbërëse e historisë së kishës, por edhe e kulturës shqiptare. Për këtë arsye, në mars të vitit 2014, Ministria e Kulturës e shpalli “monument kulture”.
“Kështu, ky restaurim është i rëndësishëm për të demonstruar, si në aspektin fizik dhe atë simbolik, dëshirën për të rivendosur ndjenjën e përkatësisë, jo vetëm brenda Kishës Katolike, por në të gjithë shoqërinë shqiptare dhe diversitetin e saj fetar”.
Don Massimiliano Maria Spezia F.d.C., famullitari gjyqësor i Arqipeshkvisë Tirana-DurrësIsh-Arqipeshkvia e Durrësit në Delbnisht (Laç) pësoi dëme të mëdha gjatë tërmetit të vitit 2019. Për shkak të rëndësisë së thellë historike, ajo u zgjodh për restaurim si pjesë e projektit EU4 Culture, financuar nga BE-ja dhe zbatuar nga UNOPS-i në Shqipëri në partneritet të ngushtë me Ministrinë e Kulturës.
Don Massimiliano Maria Spezia F.d.C, famullitari gjyqësor i Arqipeshkvisë Tirana-Durrës, thekson rëndësinë e restaurimit të këtij monumenti. Ai thekson se ky restaurim synon të ringjallë një vend që mbart jo vetëm kujtimet e ngjarjeve historike, por edhe lidhjen me vlerat etnologjike, sociale dhe kulturore për të cilat paraardhësit e kombit sakrifikuan shumë. “Kështu, ky restaurim është i rëndësishëm për të demonstruar, si në aspektin fizik dhe atë simbolik, dëshirën për të rivendosur ndjenjën e përkatësisë, jo vetëm brenda Kishës Katolike, por në të gjithë shoqërinë shqiptare dhe diversitetin e saj fetar,” pohon ai.
Projekti për restaurimin e kësaj ndërtese, me një kosto totale prej 620,000 eurosh, nisi në korrik të vitit 2022 dhe zgjati për rreth një vit. Punimet gjithëpërfshirëse përfshinë riparimet e çatisë, fortifikimin e pikës qendrore të strukturës dhe godinave ngjitur, si dhe restaurimin me përpikëri të dritareve, dyerve, dyshemeve dhe rifiniturave, të gjitha në përputhje me projektet e miratuara. Gjithashtu, u zëvendësuan dhe u modernizuan pajisjet mekanike, elektrike e të tjera. Gjithashtu, projekti përfshiu gërmimin e një pusi të ri dhe instalimin e kabllove elektrike të tensionit të lartë.
Lejla Hadzic nga UNOPS shpjegon se ndërtesa ishte në një gjendje të rrënuar për shkak të mungesës së mirëmbajtjes dhe të dëmeve shtesë të shkaktuara gjatë tërmetit të vitit 2019. Ajo përmend se godina e restauruar do të shërbejë për një qëllim të dyfishtë, duke funksionuar si një lloj manastiri. Megjithatë, duke qenë se ky është një investim publik, ajo do të jetë e aksesueshme edhe për përdorim nga komuniteti. “Kështu pra, kati i parë i godinës është restauruar si dhoma konvikti, ndërsa kati përdhes do të përdoret si kuzhinë, ambient ngrënieje dhe ndenjeje. Në këtë mënyrë, nxënësit e shkollave të zonës mund ta përdorin këtë hapësirë për detyrat e shtëpisë ose aktivitete të tjera të lidhura me shkollën. Pra, në thelb komuniteti do të ketë mundësinë ta vlerësojë dhe ta përdorë këtë hapësirë”, thekson Lejla.
“Qëllimi është të rijetësohet jo vetëm struktura fizike e Rezidencës, por e gjithë zona përreth, duke e shndërruar atë në një hapësirë të aksesueshme, të vizitueshme dhe funksionale për të gjithë. Kjo qasje gjithëpërfshirëse do të përfshijë aspekte të ndryshme, që nga ai historik deri tek ai natyralist, duke lehtësuar kështu rizbulimin e historisë së rajonit dhe zakoneve përbërëse të kulturës së krishterë dhe asaj shqiptare”.
Don Massimiliano Maria Spezia F.d.C., famullitari gjyqësor i Arqipeshkvisë Tirana-DurrësDon Massimiliano Maria Spezia parashikon se monumenti i restauruar do të ushtrojë ndikim të madh në komunitetin e krishterë e më gjerë në popullin shqiptar, duke qenë i rëndësishëm për aspektin shoqëror dhe shpirtëror. Ai shpjegon se ndikimi shoqëror vjen nga aspirata e Imzot Dodaj, që varet nga kushtet e favorshme, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me rrugët e komunikimit. “Qëllimi është të rijetësohet jo vetëm struktura fizike e Rezidencës, por e gjithë zona përreth, duke e shndërruar atë në një hapësirë të aksesueshme, të vizitueshme dhe funksionale për të gjithë. Kjo qasje gjithëpërfshirëse do të përfshijë aspekte të ndryshme, që nga ai historik deri tek ai natyralist, duke lehtësuar kështu rizbulimin e historisë së rajonit dhe zakoneve përbërëse të kulturës së krishterë dhe asaj shqiptare”.
Rreth projektit
Në nëntor të vitit 2019, Shqipëria u godit nga tërmeti më vdekjeprurës i 50 viteve të fundit, me magnitudë 6.3 ballë i shkallës Rihter, i cili shkaktoi dëme të mëdha në 11 bashki. Projekti EU4Culture financohet nga European Union (EU) dhe zbatohet nga United Nations Office for Project Services (UNOPS) në partneritet të ngushtë me Ministrinë e Kulturës së Shqipërisë. Ai fokusohet në rinovimin dhe rijetësimin e vendeve kryesore të trashëgimisë kulturore të dëmtuara nga tërmeti dhe përfaqëson një nga programet më të mëdha të trashëgimisë kulturore të financuar nga European Union me një buxhet total prej 40 milionë eurosh. Udhëhequr nga parimi “Building Back Better”, EU4Culture fokusohet në rinovimin e pikave kryesore të trashëgimisë kulturore në përputhje me UN Framework for Disaster Risk Reduction. Në të njëjtën kohë, projekti synon të rrisë potencialin turistik të Shqipërisë, duke kontribuar kështu drejtpërdrejt në rimëkëmbjen socio-ekonomike vendore dhe rajonale. Për këtë qëllim, rëndësi e veçantë i kushtohet teknologjive inovative, përfshirë tregimin digjital të historive dhe krijimin e produkteve multimediale të projektuara për të qenë të aksesueshme nga gjithë. Njëkohësisht, projekti mbështet sipërmarrjen vendore, zejtarinë dhe nismat kulturore që zhvillohen rreth vendeve të përzgjedhura përmes shpërndarjes së granteve, duke dhënë një shtysë të drejtpërdrejtë për ekonominë vendore.
Mëso më shumë
Photo credits: EU4 Culture