Zbulimi i ndikimeve mjedisore në industritë energjetike dhe nxjerrëse të shqipërisë
Një projekt i financuar nga BE-ja mbështet përmirësimin e përgjegjshmërisë mjedisore në sektorët e energjisë dhe nxjerrjes në Shqipëri.
24/04/2023
Shqipëria është një vend i pasur me shumëllojshmëri burimesh natyrore, duke përfshirë burimet minerale, naftën dhe ujin, të cilat shfrytëzohen përkatësisht nga industria nxjerrëse dhe hidroenergjetike. Megjithatë, këto industri kanë pasur ndikime të rëndësishme në mjedis, të cilat kanë qenë objekt i shumë debateve dhe polemikave veçanërisht në dekadat e fundit. Industrive nxjerrëse u mungon monitorimi dhe rehabilitimi i mjedisit. Mungesa e statistikave dhe/ose të dhënave jo të besueshme. Kjo vjen veçanërisht nga kapacitetet dhe infrastruktura e dobët monitoruese mjedisore në nivel vendor dhe qendror. Për më tepër, zbatimi i ligjit për rehabilitimin e ndotjes mjedisore është i dobët.
The Polluter-Pays Principle (PPP) vazhdon të mos funksionojë, gjë që i bën zonat rurale edhe më të cenueshme ndaj ndotjes me ndikime negative mjedisore, duke përfshirë shkatërrimin e pyjeve, erozionin e tokës, ndotjen e ujit dhe emetimin e substancave toksike në ajër, tokë dhe ujë. Barra i mbetet popullsisë vendase. Vitet e fundit, ka pasur shqetësime rreth ndikimeve mjedisore dhe shëndetësore të minierave të kromit në veçanti, e cila është lidhur me rritjen e përqindjes së të sëmurëve me kancer dhe sëmundje të tjera në komunitetet vendase.
Nga ana tjetër, industria hidroenergjetike në Shqipëri ka pasur gjithashtu ndikim të rëndësishëm mjedisore veçanërisht në lumenjtë dhe ekosistemet ujore të vendit. Shqipëria ka qenë e bekuar me burime hidrografike dhe qeveria ka ndjekur një program ambicioz të zhvillimit të hidrocentraleve vitet e fundit, duke përfshirë ndërtimin e digave dhe devijimin e lumenjve për prodhimin e energjisë. Megjithatë, këto projekte shpesh janë kritikuar për ndikimin e tyre në komunitetet vendase dhe mjedisin, duke përfshirë humbjen e habitateve të vlefshëm, ndërprerjen e migrimit të peshqve dhe zhvendosjen e njerëzve dhe komuniteteve. Për këto arsye, Organizata Joqeveritare ECO Partners for Sustainable Development (ECOP) ka ndërmarrë nismën për adresimin e këtyre problemeve.
“Përdorimi i tepruar i burimeve natyrore si nafta, mineralet dhe uji pa asnjë kontroll në Shqipëri, ka tërhequr vëmendjen e ECOP-it. Ne jemi duke punuar për më shumë se një dekadë në qeverisjen mjedisore dhe veçanërisht për aspektet e zbatimit, dhe kemi vënë re se legjislacioni shqiptar, i cili është në procesin e përafrimit me Acquis të BE-së, është pas në zbatimit të legjislacionit, në kapacitete administrative, institucionale dhe financiare për të adresuar mbrojtjen dhe degradimin e mjedisit, veçanërisht në zonat rurale. Kështu që, ne vendosëm të kontribuonim në këtë aspekt.”
Entela Pinguli, Eco Partners AlbaniaNë 2018, Bashkimi Evropian financoi Rural Watch –duke përmirësuar rolin e OSHC-ve në mbështetjen e transparencës dhe llogaridhënies së autoriteteve publike dhe bizneseve në zonat rurale “. Projekti u prezantua nga ECOP-i me qëllim adresimin e problemeve mjedisore në Shqipëri të shkaktuara nga industria energjetike dhe ajo nxjerrëse. Entela Pinguli, Drejtoreshë Ekzekutive e ECOP-it, shpjegon se nevoja e projektit ishte urgjente, duke u shprehur:- “Shfrytëzimi i tepruar i burimeve natyrore në Shqipëri ka marrë vëmendjen e organizatës sonë. Ne jemi duke punuar për më shumë se një dekadë në qeverisjen mjedisore dhe veçanërisht për aspektet e zbatimit, dhe kemi vënë re se legjislacioni shqiptar, i cili është në procesin e përafrimit me Acquis të BE-së, është pas në zbatimit të legjislacionit, në kapacitete administrative, institucionale dhe financiare për të adresuar mbrojtjen dhe degradimin e mjedisit, veçanërisht në zonat rurale.
Projekti zgjodhi pesë pika të Energy and Extractive Industry (EEI) (EEI) si rajone pilot ku operojnë biznese me praktika që nuk janë në përputhje me kërkesat ligjore kombëtare, duke përfshirë dy zona nxjerrjeje në Patos -Marinëz dhe Bulqizë, si dhe tre zona energjetike, hidrocentrali i Lumit Shushicë (në pellgun e lumit Vjosa), hidrocentrali i Qarrishtës në Parkun Kombëtar Shebenik dhe Jabllanicë dhe hidrocentrali i lumit Mat. Programi për ngritjen e kapaciteteve ofroi trajnim për organizatat e shoqërisë civile, dhe avokatë në këto pesë vende EEI. Gjithashtu projekti u zhvillua me aktivitete advokuese përmes grupeve monitoruese të përbëra nga gazetarë, juristë, ekspertë teknikë dhe përfaqësues të organizata të shoqërisë civile apo komuniteteve vendase. Përveç përfitimeve të drejtpërdrejta të aktiviteteve advokuese, synimi ishte që të prezantoheshin praktikat e mira tek komunitetet vendase në mënyrë që ata të mund të vazhdonin t’i zbatonin ato në afat të gjatë.
Projekti advokoi në emër të mjedisit ndaj autoriteteve vendore dhe qendrore si edhe ndërgjegjësimin e organizatave dhe komuniteteve të shoqërisë civile vendase për pasojat e ndotjes së mjedisit, të drejtat dhe detyrimet e tyre, duke e çuar këtë temë në një tjetër nivel, veçanërisht duke ofruar komponentin e ndihmës ligjore, i cili fuqizoi më tej komunitetet vendore të vepronin në këtë aspekt. Projekti ndihmoi në hartimin e kërkesave për akses në informacionin mjedisor dhe sfidimin e refuzimeve për të dhënë informacion para Komisionerit për të drejtën e informimit ose në gjykatë. Ndihmë juridike u dha gjithashtu për këshillin ligjor të organizatave të shoqërisë civile dhe komuniteteve vendore në procedurat mjedisore si Environmental Impact Assessment (EIA) dhe në debatet gjyqësore për çështjet që lidhen me respektimin e ligjit mjedisor.
“Vendimmarrja e centralizuar, veçanërisht për menaxhimin e burimeve natyrore strategjike si nafta, uji, pyjet, vija bregdetare etj., nuk ndihmon në përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe në zbatimin e politikave në nivel vendor.”
Entela Pinguli, Eco Partners AlbaniaProjekti përfshiu gjithashtu praktikat më të mira në zhvillimin rural nga Bullgaria, veçanërisht të lidhura me transparencën dhe përgjegjshmërinë e Energy and Extractive Industries (EEI) në lidhje me rritjen e ndërgjegjësimit të publikut, aksesin në informacion dhe drejtësi dhe angazhimin publik përmes kanaleve novative të medias.
Kjo u plotësua në bashkëpunim me organizatën bullgare Blue Link, e cila ofroi mbështetje për zbatimin e një fushate informacioni. Si pjesë e kësaj fushate, u prezantua portali Rural Watch, duke ofruar informacion në çështje të ndryshme të qëndrueshmërisë rurale të siguruar nga projekti, si edhe burime informacioni të dobishëm për vendndodhjet e synuara rurale. Entela thekson kontributin e projektit për ngritjen e çështjes së ndikimit mjedisor në një nivel më të lartë, duke thënë, “Vendimmarrja e centralizuar për menaxhimin e burimeve natyrore strategjike si nafta, uji, pyjet, vija bregdetare etj., nuk ndihmon në përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe në zbatimin e politikave në nivel vendor.”
Rreth projektit
Projekti Rural Watch Albania trajtoi disa nga çështjet më të ngutshme në zhvillimin rural të Shqipërisë, më konkretisht ato që i përkasin cilësisë së jetës dhe standardeve për një mjedis të pastër dhe të sigurt. Me presion në rritje dhe zhvillim ekonomik në zonat e synuara të projektit nëpërmjet Energy and Extractive Industry (EEI) – konkretisht në Bulqizë me industrinë e saj të kromit; Bulqiza me hidroenergjinë e saj në Lumin Mat; Përrenjasi/Librazhdi me hidro-energjinë e tij në lumin e Shkumbinit në Parkun Kombëtar; Fieri/Patosi me nxjerrjen e naftës në Patos-Marinëz; dhe Selenica me hidroenergjinë e saj në degën e Shushicës në lumin Vjosa – ka një nevojë edhe më të madhe për organizata të forta të shoqërisë civile (OSHC) në terren që mund t’i mbajnë autoritetet publike kompetente dhe bizneset përgjegjëse për standardet dhe rregulloret mjedisore, shëndetësore dhe të sigurisë.
Photo credits: Eco Partners Albania