Училишното ѕвонче ѕвони по втор пат

По враќањето, Ајнур обезбеди краткорочна позиција во компанија во Прилеп, каде што сега има можност да премине на постабилна позиција како оператор на виљушкар. Меѓутоа, за да ја добие оваа работна позиција, тој мора да се погрижи неговите образовни квалификации да се усогласат со прописите за работа во Северна Македонија. Следствено, Ајнур донесе одлука да се врати на училиште. Моментално учествува во програма за образование на возрасни во општина Прилеп, заедно со други повратници кои споделуваат слични искуства запредвремено напуштање на училиштето. Овој заеднички именител ги обединува на нивните разновидни животни патеки. Програмата за образование на возрасни е намерно дизајнирана да им помогне на возрасните повратници да го завршат основното образование по нивното враќање. Со поддршка на Регионалниот проект за реинтеграција на повратници (RRR), финансиран од ЕУ и имплементиран од UNDP, 56 возрасни повратници во Северна Македонија се вратија на училиште и сега работат напорно за да го завршат основното образование и да ги подобрат своите можности за вработување.

Од друга страна, децата повратници се соочуваат со посебни предизвици поврзани со образованието по нивното враќање. Овие предизвици вклучуваат административни процеси поврзани со признавањето на нивното претходно образование, како и тешкотии при адаптација во новата училишна средина. Доколку не се решат, овие предизвици може да резултираат со тоа децата или да повторат година или целосно да го напуштат училиштето. Таквата одлука ќе има големо влијание врз нивниот иден живот. За да се ублажат овие предизвици, локалните невладини организации (NGOs), со поддршка на проектот RRR, им помагаат на повратниците да пристапат до различни владини услуги по нивното враќање, вклучително и запишување на нивните деца во локалните училишта. До денес, проектот RRR им помогнал на преку 380 повратници во Северна Македонија во пристапот до низа владини услуги.

Метула Исмаилоска, 29-годишна повратничка од Германија, инспирацијата да се врати на образованието ја нашла кај своите деца кои се на училишна возраст. Таа предвремено го напуштила училиштето, се омажила на многу млада возраст, а потоа, со својот сопруг, заминала од Северна Македонија во потрага по подобар живот во странство, во Европската Унија. По нивниот престој во ЕУ, Метула, заедно со нејзиното семејство од шест деца, се врати во Прилеп. Признавајќи ја виталната улога на образованието, Метула е решена да обезбеди нејзините деца да го завршат своето школување. Таа објаснува  зошто и како одлучила да се врати на училиште и да учествува во програмата поддржана од EU и UNDP: „Немав претходно искуство со учење… Така, преку моите деца, открив дека постои образовна можност и за мене“. Дискутирајќи за значењето на ова образование за неа, Метула нагласува: „Прво и основно, тежнеам да станам писмен човек. Добивањето диплома за завршено основно образование ќе ми отвори бројни можности. Исто така, ќе ми овозможи да го проширам моето знаење и да им помогнам на моите деца во нивните студии. Нема да ги пропуштам можностите за работа како што правев порано поради мојот недостаток на образование.”

Отсуството на формално образование се издвојува како главна причина за бројните предизвици со кои се соочуваат многу повратници во Северна Македонија, група претежно составена од Роми. Според истражување од 2022 година спроведено од проектот RRR, 57% од Ромите во Прилеп немаат формално образование. Повторувајќи ги искуствата на Ајнур и Метула, животните приказни на многу повратници се одраз на тоа како овој недостаток на образование ги продлабочува нивните социјални и економски неповолности. Во Северна Македонија, завршувањето на основно образование не е само предуслов за формално вработување, туку и за учество во активните владини иницијативи на пазарот на трудот. Следствено, и покрај еволуирачката динамика на пазарот на труд и зголемените можности за работа, повратниците без основно образование остануваат исклучени од овие можности за вработување. Проценката на RRR од 2022 година покажа дека 84% од анкетираните не биле свесни за владините мерки за вработување обезбедени од Агенцијата за вработување, и покрај тоа што 70% од нив биле регистрирани како активни баратели на работа.

Оттука, дури и во присуство на отворање на работни места пазарот на трудот и владини програми, повратниците кои немаат основно образование не можат да ги искористат овие можности. Предвременотонапуштање на училиштето ги принудува поединците на неформално, небезбедно вработување. Образованието зазема клучна улога во животот на повратниците, опфаќајќи ги и возрасните и оние на училишна возраст. Токму затоа искористувањето на трансформативниот потенцијал на образованието за олеснување на успешното враќање дома остана централна тема на проектот Регионална реинтеграција на повратниците, финансиран од ЕУ и имплементиран од UNDP.