Традиционална облека за современи свадби во Косово
Проект, финансиран од ЕУ, помага за враќање во живот на традиционалните изработки
29/09/2022
Јаничарите биле елитна пешадиска единица дел од домашните трупи на отоманскиот султан. Биле познати по својата строга дисциплина, ред, жестокост и храброст во битките. Препознатливи по својата облека, позната како „кафтан долама“. „Долама“ е унисекс наметка со должина до коленици или потколеници; со струкирана половина, тесно здолниште и долги и широки ракави. Зборот „долама“ во буквален превод значи „обвиткување“ и е придавка која значи дека наметката треба да се носи над алиштата.
Во текот на следните векови, „доламата“ станала облека која ја носеле не само јаничарите, туку и другите луѓе; особено богатите жени. Меѓутоа, дури и меѓу богатите слоеви, „доламата“ била функционална облека. Низ историјата, „доламата“ станала важна за многу други заедници како дел од гардеробата за посебни пригоди на поранешните територии на Отоманската Империја; вклучително и Западен Балкан.
Во Косово, „доламата“ го задржала својот сјај и важност, а во одредени региони, свадбите се незамисливи пригоди без ова специјално парче облека. Денес, „доламата“ ја носат младите невести и жените, во најразлични варијации ширум заедниците во Косово.
„Имаше одреден период во кој традиционалната носија беше скоро целосно заборавена. Некако, младите станаа модерни и веќе не носеа традиционални алишта, како „долама“, на свадбите. Со тек на време, традиционалната носија се врати во мода. Денес, младите девојки ја комбинираат со здолништа: „доламата“ станува модерна.“
Себахате Кабаши, обучувачка за традиционални изработкиВо Призрен има голема побарувачка за рачно изработените „долами“, спротивно на оние кои се фабрички изработени. Потребни се недели и, се разбира, многу трпение и љубов, за да се изработи едно парче; а рачно изработените креации достигнуваат цени и до 2000 евра. Техниката за изработка на „долма“ е уникатна и не се учи во училиште или некоја формална институција. Оттука, на оваа рачна изработка ѝ претстоеше опасност од заборавање, иако истата е доста барана на пазарот.
Поради оваа причина, невладината организација од Призрен, наречена „Ec ma ndryshe“, започна со работа за одржување во живот на традицијата за „долма“, помагајќи им на оние кои сакат да ја зачуваат, да ги заживеат традициите, но со модерен пристап. Со поддршка од ЕУ, организираа обука за да ги научат жените како рачно да изработуваат „долама“.
Себахате Кабаши е искусна занаетчика за „долама“ која обучува други жени за производство на оваа рачна изработка. „Имаше одреден период во кој традиционалната носија беше скоро целосно заборавена. Некако, младите станаа модерни и веќе не носеа традиционални алишта, како „долама“, на свадбите. Со тек на време, традиционалната носија се врати во мода. Денес, младите девојки ја комбинираат со здолништа: „доламата“ станува модерна,“ вели таа.
„Знаев дека по завршувањето со обуката ќе добијам работа, но во ниту еден момент не помислив дека нарачките толку брзо ќе почнат да доаѓаат.“
Ќамиле Битиќи, учесничка на обукатаУчесниците на обуката велат дека ова е одлична можност за учење нови вештини. За нив, ова претставува чекор напред во животот, затоа што користејќи го својот талент, можат за заработат и да им помогнат на своите семејства. Една од учесничките е триесет годишната Мирлинда. Таа вели дека традицијата била отсекогаш важна, но додава дека и економскиот фактор е, исто така, битен во изработката на „долама“. „Оваа рачна изработка е профитабилна и дава можност за работа од дома, што е особено важно за нас – домаќинките. Исто така, има голема побарувачка во Призрен,“ вели таа.
Обучувачката, Себахате, додава дека многумина од учесничките на обуката започнале со работа додека сè уште го следеле курсот. Една од успешните учеснички е Ќамиле Битиќи. При крајот на обуката, објавила слика од својата работа на Фејсбук и Инстаграм и веднаш почнала да добива барања за нарачки. „Знаев дека по завршувањето со обуката ќе добијам работа, но во ниту еден момент не помислив дека нарачките толку брзо ќе почнат да доаѓаат,“ вели таа.
За проектот
Обуката беше спроведена како дел од проектот „Жени и млади за развој на заедницата и културно наследство“, имплементиран од невладината организација „Ec Ma Ndryshe“. Проектот е имплементиран со поддршка од финансиски грант, обезбеден преку проектот „Културното наследство како двигател за дијалог меѓу заедниците и општествена кохезија“, финансиран преку инструментот на ЕУ за придонесување за стабилност и мир, а имплементиран преку Програмата за развој на ОН во Косово.
Photo credits: Ec ma Ndryshe