Plani i Rritjes i BE-së për Ballkanin Perëndimor – Zhvillim ekonomik dhe mundësi për të gjithë

Plani i Rritjes për Ballkanin Perëndimor është një ofertë nga Bashkimi Evropian për kandidatët për anëtarësim (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia) për të përshpejtuar procesin e tyre të hyrjes në BE. Plani i Rritjes parashikon integrim më të shpejtë në Tregun e Përbashkët të BE-së, ndërsa kërkon bashkëpunim më të fortë ekonomik rajonal, i cili pritet të çojë në një konvergjencë të përshpejtuar socio-ekonomike me BE-në. Për të mbështetur këto reforma, është përgatitur një fond prej 6 miliardë eurosh – i përbërë nga 2 miliardë euro në grante dhe 4 miliardë euro në kredi koncesionare – i kushtëzuar nga zbatimi i reformave specifike dhe përafrimi i legjislacionit vendas me acquis-in e BE-së.

Vlerësohet se zbatimi i Planit të Rritjes mund t’i japë një vrull të konsiderueshëm reformave, duke çuar potencialisht në dyfishimin e ekonomive të rajonit gjatë dekadës së ardhshme.

“Plani i Rritjes nuk ndikon në proceset në zhvillim për hyrje në BE, ose në kushtet specifike të përcaktuara brenda këtyre kornizave, veçanërisht në lidhje me parimet themelore. Tregu i Përbashkët Rajonal është një iniciativë e rënë dakord nga udhëheqësit e Ballkanit Perëndimor në Samitin e Procesit të Berlinit në Sofje në vitin 2020. Ky treg, së bashku me planin e tij të veprimit shoqërues, synon të mundësojë lëvizjen e lirë të mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe njerëzve brenda rajonit”, thuhet në Planin e Rritjes, duke theksuar se “shpejtësia është çelësi” dhe se plani synon të ndihmojë rajonin të përqendrohet në të ardhmen e tyre të përbashkët si anëtarë të BE-së dhe të kapërcejë sfidat dypalëshe që pengojnë progresin.

Adi Ćerimagić, analist nga Iniciativa Evropiane për Stabilitet, shpjegon se BE-ja përpiqet t’u ofrojë kandidatëve për anëtarësim disa nga përfitimet e anëtarësimit paraprakisht.

“Një komponent është financimi shtesë për të ngushtuar hendekun midis asaj që pranojnë anëtarët e BE-së dhe vendet kandidate. Megjithatë, kjo vjen me kërkesën për një plan të detajuar reformash që mbulon jo vetëm sundimin e ligjit dhe reformën ekonomike, por edhe fusha të tjera si administrata publike dhe reforma e prokurimit publik, varësisht nga nevojat e secilit vend. Një aspekt tjetër janë përfitimet e para-anëtarësimit, me pritjen që vendet kandidate do të miratojnë legjislacion dhe institucione që u mundësojnë atyre të funksionojnë sikur të ishin anëtarë. Një shembull i mirë është SEPA, e cila u lejon bankave në vendet kandidate të kryejnë transaksione në euro sikur të ishin në BE, pa tarifa shtesë, por kjo kërkon përshtatjen e legjislacionit kombëtar dhe rregulloreve bankare”, thotë Ćerimagić, duke vënë në dukje se thelbi i Planit të Rritjes është t’u ofrojë kandidatëve më shumë para dhe më shumë mundësi për ekonomitë dhe qytetarët e tyre, bazuar në ritmin me të cilin ata zbatojnë reformat.

Profesoresha Lejla Ramić-Mesihović, nga Departamenti për Marrëdhënie Ndërkombëtare në Universitetin Ndërkombëtar Burch (IBU), thotë se kjo paraqet një mundësi të madhe.

Plani i Rritjes përqendrohet në shtatë fusha kryesore: lëvizja e lirë e mallrave, shërbimeve dhe punëtorëve; qasja në pagesa në euro; transporti rrugor i lehtësuar; dekarbonizimi dhe integrimi i tregut energjetik; treg i përbashkët digjital; dhe integrimi në zinxhirët e furnizimit industrial. Disa nga mundësitë e krijuara përfshijnë perspektiva të reja punësimi, qasje falas në internet publik, transferta parash më të lira dhe më të shpejta (nëpërmjet SEPA-s), kohë të reduktuara pritjeje në kufi për transportin rrugor (korsi të gjelbra) dhe qendra digjitale për kompanitë e reja. Parakushtet për këto përfitime përfshijnë harmonizimin e legjislacionit për kontrollin kufitar, nënshkrimin e Konventës për një Procedurë të Përbashkët Tranziti, reformimin e financave publike në përputhje me standardet evropiane dhe njohjen reciproke të aftësive dhe kualifikimeve midis BE-së dhe Ballkanit Perëndimor – përfshirë kualifikimet profesionale, dhe duke u bazuar në marrëveshjet ekzistuese të lëvizshmërisë.

Plani i Rritjes mbulon periudhën nga viti 2024 deri në vitin 2027, dhe fondet e ndara do të shpërndahen bazuar në një formulë që përfshin PBB-në, popullsinë dhe disa kritere tjera. Sipas vlerësimeve paraprake, Shqipëria mund të marrë 922 milionë euro, Mali i Zi 383 milionë euro, Kosova 880 milionë euro, Maqedonia e Veriut 750 milionë euro, Serbia 1.58 miliardë euro, ndërsa Bosnja dhe Hercegovina, pasi të përfundojë agjendën e saj të reformave, mund të pranon 1.85 miliardë euro. Të paktën 50% e shumës totale do të drejtohet drejt investimeve përmes Kornizës së Investimeve në Ballkanin Perëndimor (WBIF). Fondet e mbetura do të shkojnë direkt te qeveritë e Ballkanit Perëndimor, dhe qasja në fonde do të varet nga progresi i bërë në zbatimin e agjendave të reformave që secili vend i ka zhvilluar.

Shpërndarjet do të bëhen dy herë në vit, bazuar në aplikimet e paraqitura nga qeveritë e Ballkanit Perëndimor, por vetëm pasi Komisioni Evropian të konfirmojë se janë përmbushur të gjitha kushtet – siç janë stabiliteti makroekonomik, menaxhimi i shëndoshë i financave publike, transparenca dhe mbikëqyrja e buxhetit.

Plani i Rritjes u miratua më 8 nëntor 2023 dhe deri në prill të 2025 Komisioni Evropian ka miratuar Agjendat e Reformave të Shqipërisë, Kosovës, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë. Bosnja dhe Hercegovina ende nuk e ka marrë “dritën jeshile”.

Qeveritë e Ballkanit Perëndimor janë paralajmëruar se nëse nuk i përmbushin kushtet e pagesës, Komisioni do t’i pezullojë ose do t’i mbajë shumat përkatëse. Për më tepër, vendet që nuk i zbatojnë reformat brenda një ose dy vitesh do të detyrohen të kthejnë fondet, të cilat më pas do t’u rishpërndahen të tjerëve.