Rritja e punësueshmërisë së të kthyerve të cenueshëm në Maqedoninë e Veriut

Kjo është arsyeja përse UNDP-ja ka filluar një projekt me një qasje gjithëpërfshirëse, që iu garanton të kthyerve dhe romëve perspektivën për punësim. Projekti i mbështet institucionet me zgjidhje për riintegrimin ekonomik dhe social të të kthyerve të cenueshëm. Financohet nga Bashkimi Evropian dhe zbatohet në Maqedoninë e Veriut, Shqipëri, dhe Serbi. Suzana Ahmeti nga UNDP në Maqedoninë e Veriut shpjegon se nevoja për këtë lloj projekti ishte e dukshme, pasi mënyra se si trajtohen të kthyerit aktualisht është shumë e posaçme dhe nuk ekziston një sistem, që përqendrohet te problemet dhe nevojat e tyre. Krahas kësaj, mbështetja e shtetit për riintegrim është thuajse e padukshme gjatë 6-12 muajve të parë.  “Duke folur me të kthyerit, ne kuptuar që gjashtë muaj e parë pas kthimit të tyre janë shumë të rëndësishëm, pasi përbëjnë periudhën kur vendosin të largohen sërish nëse përballen me sfida serioze. Ne gjithashtu kemi kuptuar që gjatë këtyre gjashtë muajve të parë, ata përfitojnë pak ose aspak mbështetje nga institucionet apo organet e tjera.” – shprehet Suzana.

Projekti i ka filluar tanimë ndërhyrjet për përmirësimin e situatës. Sikundër e shpjegon Suzana, së pari u ndërgjegjësuan institucionet vendore dhe qendrore rreth problemeve të të kthyerve. Në nivelin e qeverisë qendrore, ata filluan ngritjen e një organi specifik koordinimi, që do të trajtonte problemet e të kthyerve. Në nivelin vendor, u integrua tema e të kthyerve në strategjitë e zhvillimit vendor ekonomik, me një buxhet specifik të alokuar për mbështetjen e tyre. Arritjen më të madhe në këtë drejtim Suzana e konsideron masën e punësimit, sipas së cilës të kthyerit konsiderohen grup i cenueshëm specifik, që kërkon shërbime shtesë në kuadër të planit kombëtar të punësimit, i cili është një dokument i rëndësishëm strategjik në nivelin qendror. “Kjo është një ndërhyrje specifike dhe e prekshme, dhe së shpejti do të fillojmë me zbatimin konkret, që përfshin trajnimin mbi aftësitë joprofesionale dhe elemente të ngjashme.” – shprehet Suzana.

Të kthyerit dhe romët përballen me sfida edhe kur kanë ide të mira biznesi dhe frymën e sipërmarrjes për të ngritur bizneset e tyre.  Shpesh ata kanë kapital të kufizuar financiar dhe rrjete të pamjaftueshme biznesi, që janë të nevojshme për të ngritur një biznes. Krahas kësaj, atyre iu mungojnë edhe njohuritë dhe aftësitë menaxhuese në fushën e planifikimit të biznesit, menaxhimit financiar, legjislacionit, rregulloreve për taksat, etj.  Shumë ide të mira biznesi nga të kthyerit dhe romët mbeten joformale në mungesë të një mbështetjeje sistematike. Për t’i mbështetur, sidomos të kthyerit e rinj dhe risiprurës me ide që mund të sjellin të ardhura dhe vende pune, projekti ofron grante për start-up-e, me qëllim që të ndihmojë në hapjen e bizneseve të reja ose në formalizimin e atyre ekzistuese. Projekti gjithashtu ofron mbështetje të shënjestruar për të mbështetur aftësitë e menaxhimit të biznesit, njohuritë për të administruar një biznes formal, si dhe aksesin në rrjete sipërmarrësish.

Suzana shpjegon se për shkak të dinamikës së migracionit në rritje, shoqëritë tregtare po e vlerësojnë çdo ditë e më shumë disponueshmërinë e punonjësve të aftë. Për këtë arsye, projekti kërkon të investojë edhe më tepër në arsimin e të rriturve, sepse sipas Suzanës, shumica e të kthyerve nuk e kanë përfunduar arsimin fillor apo të mesëm. “Të kthyerit përbëjnë kapital të vyer njerëzor për punëdhënësit. Nuk është e njëjta situatë si më parë, kur mijëra njerëz kërkonin një vend pune. Gjërat kanë ndryshuar paksa.” – shprehet Suzana.