Spasavanje bioskopa Lumbardhi | WeBalkans | EU Projects in the Western Balkans

Spasavanje bioskopa Lumbardhi

Priča o otpornosti i revitalizaciji

SCROLL DOWN

Bioskop Lumbardhi je osnovan 1952. godine u Prizrenu, na Kosovu, u vrijeme socijalističke Jugoslavije. Bio je to dio moderne kulturne konstrukcije u novoformiranoj zemlji, koja je imala za cilj da kroz film obrazuje mase sa novom ideologijom. U početku je bioskop radio u zatvorenom prostoru, a 1959. godine otvoren je i bioskop na otvorenom za javne projekcije. Međutim, bioskop se od ranih godina suočavao sa stalnim prijetnjama rušenja. Godine 1972, kada je bioskop imao samo 20 godina, vlasti su doijnele odluku da ga sruše. Kasnije, 1980-ih, čak je održan i arhitektonski konkurs za redizajn čitavog naselja, uključujući bioskop, kao veliki kulturni kompleks. Uprkos ovim naporima, svi pokušaji rušenja ili preuređenja su propali iz različitih razloga. Opštinske vlasti su 2007. godine ponovo odlučile da sruše bioskop, što predstavlja ozbiljniju prijetnju sa mašinama za rušenje u pripravnosti. Na sreću, građanska inicijativa otpora u poslednjem trenutku uspjela je da zaustavi rušenje, spasivši bioskop od uništenja.

“Ceremonija otvaranja DokuFesta zamijenjena je činom protesta koji je kasnije okupio podršku 58 organizacija civilnog društva širom Kosova, javnosti i mnogih institucionalnih aktera. Bio je to izuzetan uspjeh i označio je prvi korak ka spasavanju bioskopa Lumbardhi.”

Ares Športa, fondacija Lumbardhi

Inicijativa „Inicijativa za zaštitu bioskopa Lumbardhi“, koju predvode DokuFest i EC Ma Ndriše, prvo je uspješno prikupila preko 8.000 potpisa i organizovala proteste kako bi izvršila pritisak javnosti na vlasti, efikasno spriječivši predstojeće rušenje. Međutim, nije bilo naknadnih radnji da se aktivira bioskop koji je zatvoren nakon rata. Iako je bioskop neformalno ponovo otvoren kao SHKA – Shokeria Kulturo Artistike na privatnu inicijativu na kratak period od dvjije godine između 2012-2014, sa barom i prostorom za događaje koji su radili u prostorijama, većim dijelom od 7 godina nije bilo institucionalnih napora da ponovo aktiviramo bioskop i vratimo ga za javnu upotrebu, objašnjava Ares Športa, direktor Lumbardhi fondacije. Godine 2014. učinjen je još jedan i poslednji pokušaj rušenja bioskopa, privatizacijom AKP-a i planovima opštine da „prošire put“, ponovo otvarajući debate za parking ili tržni centar, kao što se desilo u mnogim gradovima u regionu

Ares priča da je odluka o rušenju bioskopa objavljena tri nedjelje prije međunarodno poznatog filmskog festivala DokuFest, koji se održava svake godine u Prizrenu i od 2002. godine koristi bioskop kao glavno mjesto“, dodaje on.

Neuspjeh prethodnog pokušaja rušenja poslužio je kao vrijedna lekcija, što je podstaklo aktiviste u Prizrenu da preduzmu odlučnu akciju i osnuju Lumbardhi fondaciju kao nezavisnu nevladinu organizaciju. Njihova misija je bila da ponovo postanu bioskop kao mjesto kulturnog nasljeđa dostupno svima i da se proaktivno zalažu za sprovođenje 7 ciljeva inicijative. Na inicijativu fondacije, osim hitnih intervencija na krovu i manjih intervencija koje su bioskop učinile upotrebljivijim, u periodu od 2019. do 2020. godine, u saradnji sa: CHvB Kosova i dizajn Khora kancelarije kroz projekat kojim upravlja UNDP i finansira Evropska unija. Nakon toga, u jesen 2022. godine sproveden je detaljni projekat za sveobuhvatni plan restauracije bioskopskog kompleksa i trotoara.

Paralelno sa tim, Lumbardhi fondacija je omogućila proces saradnje koji je uključivao više zainteresovanih strana kako bi se razvio plan upravljanja za bioskop Lumbardhi. Plan je imao za cilj da sačuva značaj kulturnog nasljeđa bioskopa, podstakne održivi društveno-ekonomski razvoj, revitalizuje ga kao javni kulturni centar i integriše u kulturno tkivo Prizrena. Da bi ostvarila ove ciljeve, fondacija je okupila umjetnike, društvene naučnike i istraživače koji su se upustili u različite projekte, generišući nova znanja i angažujući se sa širokom publikom.

U potrazi za održivim ekonomskim modelom, bioskop Lumbardhi je uspješno kombinovao prihod od samog kafea, prihod od zakupa i prodaje karata sa spoljnim izvorima finansiranja. Kao rezultat toga, fondacija sada zapošljava preko 12 članova osoblja i sarađuje sa oko 10 spoljnih saradnika, dajući pozitivan doprinos lokalnoj ekonomiji.

“Naš slučaj pokazuje da rušenje i izgradnja od nule nisu jedine opcije. Ponovno korišćenje zgrade obnavljanjem i unaprjeđenjem njenih istorijskih, društvenih i umjetničkih vrijednosti može je ponovo učiniti funkcionalnom.”

Ares Športa, fondacija Lumbardhi

Prilikom posljednjeg pokušaja rušenja bioskopa 2014. godine, Evropska unija je snažno podržala građansku inicijativu za njegovu zaštitu. Nakon toga, 2018. godine, Evropska unija je takođe obećala značajnu podršku, obezbjeđujući 1,5 miliona eura za buduću restauraciju bioskopa. Projekat restauracije podrazumijeva postavljanje novih sistema grijanja, ventilacije i hlađenja, adaptaciju bekstejdža i radnih prostora, očuvanje značajnih površina poput balkona i sale za projekcije i održavanje drugih elemenata koji doprinose jedinstvenom identitetu bioskopa. Pored toga, projekat će olakšati stvaranje prostora za kafe i uključiti eksterne intervencije kako bi se uskladili sa urbanističkim planiranjem.

“Podrška Evropske unije je ključna, jer bioskop trenutno radi u punom kapacitetu samo pet mjeseci svake godine. Završetkom restauracije biće moguće da se bioskop koristi tokom zimske i jesenje sezone za filmske projekcije, koncerte, predstave i slične aktivnosti“, objašnjava Ares. On dalje ističe da će projekat koji finansira EU unaprijediti zgradu, profitabilnost, što rezultira povećanjem prihoda. Štaviše, sa estetske tačke gledišta, zgrada će postati privlačnija široj javnosti. „Naša akcija pokazuje da rušenje i početak iznova nisu jedine opcije. Ponovno korišćenje zgrade revitalizacijom i očuvanjem njenih istorijskih, društvenih i umjetničkih vrijednosti može je učiniti ponovo funkcionalnom“, dodaje Ares.

O programu

Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA) je sredstvo kojim EU podržava reforme u regionu proširenja uz finansijsku i tehničku pomoć od 2007. IPA fondovi izgrađuju kapacitete korisnika tokom procesa pristupanja, što rezultira progresivnim, pozitivni pomaci u regionu.

Za period 2007-2013, Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA) imao je budžet od 11,5 milijardi eura. Njenom nasledniku, IPA II, dodijeljeno je 12,8 milijardi eura za period 2014-2020. Za period višegodišnjeg finansijskog okvira 2021-2027, IPA III budžetski okvir je 14,162 milijarde eura.

Photo credits: Lumbardhi Foundation, Majlinda Hoxha, Elmedina Arapi

Please wait while your video is being uploaded...

Don't close this window!

Subscribe to the newsletter

I have read and understood the terms of the privacy statement.