Spasavanje bioskopa Lumbardhi

Inicijativa „Inicijativa za zaštitu bioskopa Lumbardhi“, koju predvode DokuFest i EC Ma Ndriše, prvo je uspješno prikupila preko 8.000 potpisa i organizovala proteste kako bi izvršila pritisak javnosti na vlasti, efikasno spriječivši predstojeće rušenje. Međutim, nije bilo naknadnih radnji da se aktivira bioskop koji je zatvoren nakon rata. Iako je bioskop neformalno ponovo otvoren kao SHKA – Shokeria Kulturo Artistike na privatnu inicijativu na kratak period od dvjije godine između 2012-2014, sa barom i prostorom za događaje koji su radili u prostorijama, većim dijelom od 7 godina nije bilo institucionalnih napora da ponovo aktiviramo bioskop i vratimo ga za javnu upotrebu, objašnjava Ares Športa, direktor Lumbardhi fondacije. Godine 2014. učinjen je još jedan i poslednji pokušaj rušenja bioskopa, privatizacijom AKP-a i planovima opštine da „prošire put“, ponovo otvarajući debate za parking ili tržni centar, kao što se desilo u mnogim gradovima u regionu

Ares priča da je odluka o rušenju bioskopa objavljena tri nedjelje prije međunarodno poznatog filmskog festivala DokuFest, koji se održava svake godine u Prizrenu i od 2002. godine koristi bioskop kao glavno mjesto“, dodaje on.

Neuspjeh prethodnog pokušaja rušenja poslužio je kao vrijedna lekcija, što je podstaklo aktiviste u Prizrenu da preduzmu odlučnu akciju i osnuju Lumbardhi fondaciju kao nezavisnu nevladinu organizaciju. Njihova misija je bila da ponovo postanu bioskop kao mjesto kulturnog nasljeđa dostupno svima i da se proaktivno zalažu za sprovođenje 7 ciljeva inicijative. Na inicijativu fondacije, osim hitnih intervencija na krovu i manjih intervencija koje su bioskop učinile upotrebljivijim, u periodu od 2019. do 2020. godine, u saradnji sa: CHvB Kosova i dizajn Khora kancelarije kroz projekat kojim upravlja UNDP i finansira Evropska unija. Nakon toga, u jesen 2022. godine sproveden je detaljni projekat za sveobuhvatni plan restauracije bioskopskog kompleksa i trotoara.

Paralelno sa tim, Lumbardhi fondacija je omogućila proces saradnje koji je uključivao više zainteresovanih strana kako bi se razvio plan upravljanja za bioskop Lumbardhi. Plan je imao za cilj da sačuva značaj kulturnog nasljeđa bioskopa, podstakne održivi društveno-ekonomski razvoj, revitalizuje ga kao javni kulturni centar i integriše u kulturno tkivo Prizrena. Da bi ostvarila ove ciljeve, fondacija je okupila umjetnike, društvene naučnike i istraživače koji su se upustili u različite projekte, generišući nova znanja i angažujući se sa širokom publikom.

U potrazi za održivim ekonomskim modelom, bioskop Lumbardhi je uspješno kombinovao prihod od samog kafea, prihod od zakupa i prodaje karata sa spoljnim izvorima finansiranja. Kao rezultat toga, fondacija sada zapošljava preko 12 članova osoblja i sarađuje sa oko 10 spoljnih saradnika, dajući pozitivan doprinos lokalnoj ekonomiji.

Prilikom posljednjeg pokušaja rušenja bioskopa 2014. godine, Evropska unija je snažno podržala građansku inicijativu za njegovu zaštitu. Nakon toga, 2018. godine, Evropska unija je takođe obećala značajnu podršku, obezbjeđujući 1,5 miliona eura za buduću restauraciju bioskopa. Projekat restauracije podrazumijeva postavljanje novih sistema grijanja, ventilacije i hlađenja, adaptaciju bekstejdža i radnih prostora, očuvanje značajnih površina poput balkona i sale za projekcije i održavanje drugih elemenata koji doprinose jedinstvenom identitetu bioskopa. Pored toga, projekat će olakšati stvaranje prostora za kafe i uključiti eksterne intervencije kako bi se uskladili sa urbanističkim planiranjem.

“Podrška Evropske unije je ključna, jer bioskop trenutno radi u punom kapacitetu samo pet mjeseci svake godine. Završetkom restauracije biće moguće da se bioskop koristi tokom zimske i jesenje sezone za filmske projekcije, koncerte, predstave i slične aktivnosti“, objašnjava Ares. On dalje ističe da će projekat koji finansira EU unaprijediti zgradu, profitabilnost, što rezultira povećanjem prihoda. Štaviše, sa estetske tačke gledišta, zgrada će postati privlačnija široj javnosti. „Naša akcija pokazuje da rušenje i početak iznova nisu jedine opcije. Ponovno korišćenje zgrade revitalizacijom i očuvanjem njenih istorijskih, društvenih i umjetničkih vrijednosti može je učiniti ponovo funkcionalnom“, dodaje Ares.